Emancypacja kobiet

Zdaję sobie sprawę z tego, że ledwie musnę temat, ale lepszy rydz niż nic.

Pamiętajcie, że poniższy tekst dotyczy kobiet aktywnych i zaangażowanych w politykę i społeczeństwo. Jest ich garstka, ponieważ większość kobiet  siedziała  w domu, w polu czy w fabryce i nie miała pojęcia o wielkich przemianach, jakie działy się pod ich nosem w XIX wieku.

No to zaczynam.

Jestem daleka od skrajnego oceniania historii w oparciu o współczesną wizję dziejów i własne poglądy. Staram się być umiarkowana i w miarę obiektywna.

To nie jest tak, że kobiety zawsze miały źle i że zawsze przekichane w świecie pełnych mężczyzn. Owszem, nie miały praw politycznych, uważano je za niezdolne do posiadania większej wiedzy od mężczyzn oraz za płeć słabą i płochą. Ale czasami mam wrażenie, że to były pobożne życzenia mężczyzn, którzy pisali kroniki czy zasady życia społecznego. Społeczeństwo patriarchalne rzeczywiście opierało się na mężczyznach, a role były mocno rozgraniczone, ale kiedy spojrzymy na to bliżej, to…

Kobiety niższych stanów pracowały na równi z mężczyznami, na przykład na roli czy też w rodzinach kramarzy. Tak gdzie było bogactwo, kobiety nie musiały nic robić, prócz nadzorowania domu, miały dużo wolnego czasu i nie miały potrzeby wybijania się poza obowiązki domowe.

Na dworach książęcych i królewskich kobiety brały udział w życiu politycznym, chociaż zza tak zwanych pleców mężczyzn, ale dzisiejsi historycy zaczęli pomału wyciągać je na pierwszy plan. Na przykład uważa się, że to Dobrawa prowadzała Mieszka I w politykę Zachodniej Europy, a największe sukcesy militarne osiągał Bolesław Chrobry, kiedy jego żoną była ukochana Emnilda. A Jadwiga Śląska? Żona Henryka Brodatego, fundatorka, klasztorów i kościołów, ascetka, pochylała się nad ubogimi, ale też wspierała na Śląsku kolonizację na prawie niemieckim. To tylko pokazuje, że nie stała w cieniu męża, a wspólnie z nim realizowała plany gospodarcze czy duchowe.

A nasza król św. Jadwiga, do końca życia stała na równi z Władysławem Jagiełłą.

Żeby nie było tylko z polskiego podwórka, które zawsze traktowało kobietę wyżej niż na zachodzie Europy, to tam też mamy przykłady silnych kobiet u władzy. Izabela Kastylijska, to ona wraz z mężem Ferdynandem Aragońskim wysłała Kolumba do Indii. A Elżbieta I Wielka? Jedna z najsilniejszych królowych nowożytności. Pokonała Wielka Armadę hiszpańską i zawojowała ocean.

Oponent powiedziałby, no tak, ale to są jednostki i że Joanna d'Arc spłonęła na stosie, ponieważ przebrała się za faceta i prowadziła walki. Niby tak, ale czy to było zdanie tylko męskiej strony? Nie sądzę. Myślę, że jej czyn był, jak na tamte czasy tak wywrotowy, że całe społeczeństwo zadrżało z oburzenia. Na szczęście potem Joannę zrehabilitowano.

Skoro więc było tak dobrze, to czemu w XIX wieku nagle kobiety zażądały dla siebie równouprawnienia i zaczęły walczyć z ustalonym porządkiem rzeczy?

Ja tu widzę kilka przyczyn, są subiektywne, i możecie się z nimi nie zgadzać.

Polityczne – rewolucja francuska i okres Napoleona, a potem w XIX wieku demokratyzacja systemów i zniesienie hierarchii społecznej. Aktywność socjalistów i ich walka ze starym porządkiem rzeczy.

Społeczne – niski poziom empatii w niższych warstwach społecznych, obniżenie jakości życia w rodzinach robotniczych oraz wśród małorolnych chłopów. Niski poziom intelektualny i brak ogólno przyjętych zasad zachowania. Bieda, która powodowała, że nie było miejsca na sentymenty i współczucie.

Ogólna przemoc na linii pan – poddany, poddany – żona, rodzice – dzieci.

W wyższych warstwach społecznych, sztywna etykieta życia codziennego, w której też zabrakło miejsca na wyjaśnienia czy empatię wobec dorastających dziewczynek.

Gospodarcze – kobiety masowo szły do pracy w fabrykach. Mężczyzna nie był w stanie zapewnić bytu swojej rodzinie. Do pracy szły również dzieci.

Nie uda mi się wszystkiego dobrze opisać, ale chociaż nakreślę Wam historię ogólną walki kobiet o równouprawnienie.

Początki sięgają rewolucji francuskiej, która rozpoczęła się w 1789 roku, a skończyła w 1799, kiedy  to Napoleon przejął władzę.

Rewolucja głosiła hasła takie, jak: wolność, równość i braterstwo, ale jak wiadomo, o żadnej z tych rzeczy nie było mowy. Rewolucjoniści gilotynowali się ile wlezie i to wszystko w imię walki o demokrację. Kobiety również zostały zaproszone do walki z ówczesnym systemem władzy, czyli z monarchią absolutną, na której czele stał Ludwik XVI. Jego też zgilotynowali. One również wzięły udział w ataku na Wersal, również chciały korzystać z wolności, równości i braterstwa. Tylko, że im się to nie udało. Mężczyźni, kiedy ochłonęli po pierwszych walkach, podziękowali kobietom za udział i kazali wracać do roli, jaką miały od wieków. Jedna z bojowniczek Olimpia de Gouge została nawet zgilotynowana. Także podczas rewolucji francuskiej, kobiety nasłuchały się o obalaniu istniejących zasad społecznych, ale dostały figę z makiem.

A potem przyszedł czas Napoleona, który wydał Kodeks Napoleona, obowiązujący wszędzie, gdzie tylko docierała jego władza. Kodeks ten narzucał kobietom uzależnienie od ojców i mężów. Na przykład: kobieta miała mieszkać, tam gdzie je mąż kazał, nie dysponowały swoim majątkiem i nie mogły stawać przed sądem, chyba, że jej mąż pozwolił. Na ziemiach polskich było to jeszcze bardziej krzywdzące, ponieważ przez wieki Polki zarządzały majątkami mężów, gdy ci walczyli na wojnach. Posiadały swoje ziemie i dziedziczyły je po rodzicach i w ogóle cieszyły się dużą swobodą. Dodatkowo dochodzi u nas wątek walk o niepodległość Polski, w który kobiety były mocno zaangażowane. Wprowadzenie Kodeksu Napoleona, cofały nas w rozwoju i krępowały kobiety działanie. Szczęście w nieszczęściu, ale to właśnie udział kobiet w powstaniach narodowowyzwoleńczych pozwolił na złamanie systemu napoleońskiego.

W państwach z poza wpływów krewkiego Korsykanina, doszło do usztywnienia etykiety życia codziennego. W XIX wieku w Anglii czy USA, kobieta miała stać na straży ogniska domowego, a mężczyzna utrzymywać dom. Z racji dużej ilości wolnego czasu i małej ilości wojen, życie młodej arystokracji angielskiej czy też bogatego mieszczaństwa upływało na balach i spotkaniach towarzyskich. Uczono dziewczynki rozmów i tańca, żeby umiały się zachować na przykład na balu u kogoś ważnego. Nie wymagano od nich wiedzy czy wykształcenia. To też powodowało sprzeciw, ponieważ powstawały szkoły dla dziewczyn i te wiedziały co raz więcej i chciały uczyć się na równi z chłopakami.

I tak w XIX wieku wykształciły się dwa ruchy kobiece – emancypantek

i sufrażystek.

Czym się one różniły? Celami. Chociaż z czasem wszystko zleje się w jedno i będziemy mogli powiedzieć ogólnie o ruchu feministycznym – czyli kobiecym. Bo nawet sufrażystki czy emancypantki tworzyły różne podgrupy. Miały inne poglądy i należały do różnych organizacji, zarówno tych lewicowych, jak i prawicowych. Ale powróćmy do początków.

Kim są emancypantki.

Emancypantki, nie walczyły o równouprawnienie kobiet w polityce, a o dostęp do wiedzy i porzucenia tradycyjnych ról społecznych. Chciały brać udział w życiu na równi z mężczyznami. Pierwszą kobietą w XIX wieku, która otrzymała dyplom ukończenia studiów była Catherina Brewer. Miało to miejsce w 1840 roku. ( w komentarzu, Czytelniczka napisała o kobietach z wcześniejszych epok, które kończyły studia, warto zajrzeć i poczytać.)

Maria Curie – Skłodowska też nie miała łatwo w świecie męskich intelektualistów, ale ostatecznie dostała Nobla oraz była wykładowcą na Sorbonie. (nie, nie napiszę wykładowczynią, bo nie uznaję tej sztucznej nowomowy).

Natomiast sufrażystki walczyły o równouprawnienie polityczne zwłaszcza w USA i Wielkiej Brytanii. Swoją walkę przekuwały w czyn, a dokładniej mówiąc organizowały pikiety, strajki, przykuwały się do budynków rządowych, posuwały się nawet do aktów terrorystycznych. Podkładały małe bomby do skrzynek pocztowych swoich oponentów. Znane byłe z walk z policją. Często aresztowane i z wyrokami sądowymi. Siedząc w więzieniach podejmowały strajk głodowy, a kiedy ich zdrowie stawało się zagrożone, odsyłano je do domu, gdzie miały się wykurować i wrócić do więzienia. Były też ofiary śmiertelne. Najsłynniejsza z sufrażystek Emily Davison – rzuciła się podczas Derby pod konia, który należał do króla Jerzego V.

Kobietom pomogła również I wojna światowa, gdyż większość mężczyzn została powołana do wojska, a kobiety musiały zająć ich miejsce przy pracy w fabrykach, urzędach czy na polu. Po wojnie w wielu krajach nadano kobietom równe prawa, np. w Polsce, Austrii czy Niemczech. W USA czy w Anglii sufrażystki musiały poczekać, do kolejno roku 1920 i 1928. Ostatnim europejskim państwem, w którym dano równe prawa kobiecie była… Szwajcaria. Dopiero w 1971 roku kobiety zyskały prawa wyborcze.

A jak to wyglądało na naszym podwórku?

Emancypacja kobiet zbiegła się z zaborami i walką o niepodległość Polski.

Polki niezależnie od poglądów politycznych czy poziomu wykształcenia zaangażowały się razem z mężczyznami w odzyskanie wolności dla naszego kraju. Kultową bohaterką stała się Emilia Plater, która nie zważając na swoje zdrowie poniosła śmierć w imię wolności ojczyzny.

Była później wzorem dla emancypantek polskich. Polki na różne sposoby angażowały się w powstania i opór wobec zaborcy. Jedne w strojach mężczyzn walczyły z bronią w ręku np. w powstaniu styczniowym, inne przenosiły listy i dokumenty, a nawet przemycały broń pod sukniami dla powstańców. Wydawały własne pieniądze na uzbrojenie, budowały barykady i wspierały swoich mężczyzn w walkach. Przed powstaniem styczniowym, to przede wszystkim kobiety zaczęły nosić żałobę narodową i ubierać się na czarno. Miały też specjalną robioną biżuterię.

Młode Polki z rodzin szlacheckich były przesiąknięte historiami chwalebnymi historiami swoich dziadków i tak, jak oni chciały przysłużyć się Ojczyźnie. Wychowane w duchu patriotyzmu i szacunku do historii, to właśnie Polki niosły kaganek oświaty swoim dzieciom, a potem dzieciom niższych warstw społecznych. We dworkach były organizowane lekcje i spotkania z literaturą Adama Mickiewicza czy Juliusza Słowackiego. Bogate kobiety zajęły się edukacją chłopek i robotnic. Uczyły je przydatnych umiejętności, takich jak gotowanie czy szycie. Uczyły podstaw higieny, której tak brakowało wśród ubogich.

Wśród nich było wiele emancypantek i sufrażystek, chociaż z racji zaborów, nasz feminizm często szedł w parze z patriotyzmem  i walką o wolność.

Ale mamy też kobiety, które przede wszystkim walczyły o wyzwolenie ekonomiczne, zgodę na kształcenie i równouprawnienie polityczne. Wśród nich mamy entuzjastki – które chciały się kształcić i być niezależnie finansowo.

Jedną z najbardziej znanych działaczek była Narcyza Żmichowska.

Ważną postacią w walce o dostęp do wykształcenia i pracy kobiet była Klementyna z Tańskich Hoffmanowa, która była pisarką oraz pedagogiem. Podczas powstania listopadowego założyła o Związek Dobroczynności Patriotycznej Warszawianek i opatrywała rannych.

 Za to Maria Dulębianka stanęła do wyborów w Galicji, mimo zwycięstwa, nie dopuszczono jej do polityki, gdyż to było dla ówczesnych mężczyzn zbyt wywrotowe. Nie wyobrażano sobie kobiety w parlamencie. Do czołowych feministek należy też zaliczyć Marię Konopnicką czy Elizę Orzeszkową.  Kobiety pisały o kobietach i dla kobiet. Udzielały się w prasie i walczyły o niezależność od mężczyzn. Rzadziej występowały przeciwko ustalonym normom rodzinnym. Czyli uznawały małżeństwo, bycie matką i opiekunką domu(K z T. Hoffmanowa). Bardziej zależało im na niezależności osobistej i finansowej, którą ukrócił nam Napoleon. W drodze do niezależności Polek pomagał im ubiór. Niektóre z nich zrezygnowały z sukienek i wkładały męskie ubrania, jak np. Maria Dulębianka.

Kobiety uniezależniały się od ojców i mężów. Prowadziły majątki ziemskie, inwestowały w edukacje swoich poddanych.

Osobnym tematem należy objąć działaczki PPS i SDKPiL, związane z lewicowymi ruchami robotniczymi i partiami socjalistycznymi.

To właśnie socjaliści głosili hasła równości, również dla kobiet. Dlatego wśród tych partii możemy znaleźć kobiety aktywne politycznie, które szły ramię w ramię z mężczyznami. Były co prawda konflikty. Nawet Józef Piłsudski nie zawsze zgadzał się na równy udział kobiet w działaniu rewolucyjnym, przez co jego dom stał się miejscem pikiety, którą z resztą kobiety wygrały. To w kołach PPS- mamy kobiety, które w czasie wojny stworzyły oddzielne oddziały wojskowe. Spotykały się z oporem męskiego świata, ponieważ ci uznawali ich istnienie w wojsku, ale niekoniecznie chcieli pozwolić ich walki na pierwszej Morzycka, która tworzyła szkoły ludowe, ale i przeszła kurs rzucania bombami. Niestety czuła się winna przelania niewinnej krwi, zabiła w zamachu nie te osoby, które miała zabić i w ostateczności popełniła samobójstwo.

Natomiast u komunistów SDKPiL jedną z czołowych bojowniczek była Róża Luksemburg, która uważała, ze wyzwolenie kobiet może pójść w parze z rewolucją społeczną.

No i na koniec należy wspomnieć Paulinę Kuczalską – Reinschmit, która założyła Związek Równouprawnienia Kobiet Polskich, która chciała praw dla kobiet niezależnie od narodowowyzwoleńczych planów, narodowości czy wyznania. I tu pojawia się problem braku jedności wśród kobiet. Niestety, poglądy polityczne, wychowanie, narodowość czy religia często stawały się problemem dla uwspólnienia walki o równouprawnienie. Żydówki, Ukrainki nie ufały Polkom, a i te niekoniecznie chciały z nimi współpracować. Myślę, że te podziały opóźniły prawa wyborcze kobiet w Polsce.

A co na to mężczyźni?

Roman Dmowski zaciskał szczęki, ale jakoś musiał współpracować.

Stefan Żeromski, wspierał kobiety całym sercem.

Józef Piłsudski zgadzał się na równouprawnienie, byle nie na pierwszej linii frontu.

Wielu mężów działo w organizacjach feministycznych jako wsparcie dla swoich żon.

Ale, to są jednostki. Wielu mężczyzn po prostu nie wyobrażało sobie równouprawnienia kobiet, uważali, że polityka czy uniwersytet, to nie miejsce dla kobiety. Żartowano z nich i niejeden raz ośmieszano. Ale i same kobiety nie pomagały. W świadomości większości z nich było przywiązanie do tradycji, a emancypacje traktowały, jako fanaberię.

Nie mniej jednak kobiety w XIX wieku pojawiły się na salonach wielkiej polityki, już nie jako jednostki, ale całkiem spory tłumek.

Mała polemika z używaniem przez dzisiejsze feministki zwrotu – opresyjne traktowanie kobiet.

Nie zgadzam się z tym, że przed równouprawnieniem, kobiety były traktowane opresyjnie. Gdyby tak było, to wielotysiącletni system rypnąłby o wiele wcześniej. Mogę jedynie uznać, że przyszedł czas, że kobiety miały dosyć siedzenia w domu i chciały czegoś więcej, a że szło to opornie? No cóż. Kto powiedział, że miało być łatwo? Zgadzam się z tym, że na wsiach czy wśród robotników kobiety nie miały lekko, ale to wynikało nie ze złej woli, a z wychowania mężczyzn i ciężkich czasów, w jakich przyszło im żyć pod koniec XVIII i XIX wieku. Nie wiem, czy zauważyłyście, ale nie tylko kobiety były niezadowolone z istniejącego systemu. Rewolucja francuska, lipcowa, komuna paryska, Wiosna Ludów, wszędzie wystąpienia przeciwko istniejącemu porządkowi, a wśród tego znalazło się też miejsce dla emancypantek i sufrażystek. Daleka jestem do wsadzania mężczyzn do jednego wora, jako ciemiężycieli kobiet. Bo to byłoby bardzo niesprawiedliwe i krzywdzące.

Bibliografia:

Historia i społeczeństwo „Kobieta, mężczyzna, rodzina.” Warszawa 2014

Magdalena Gowin „Spór o równouprawnienie kobiet (1864-1919)” IH PAN Warszawa 2015r.

 https://culture.pl/pl/artykul/poczet-emancypantek-polskich

https://pl.wikipedia.org/wiki/Sufra%C5%BCyzm

https://pl.wikipedia.org/wiki/Emancypacja_kobiet

https://pl.wikipedia.org/wiki/Klementyna_Hoffmanowa

https://pl.wikipedia.org/wiki/Faustyna_Morzycka

https://www.youtube.com/watch?v=oGd4kRfQcRI

Wiedza własna, nabyta z wiekiem.

Zdjęcia z Wikipedii